Επιλογή γραφής: Πώς τα τουρκικά κράτη επιδιώκουν την ενότητα μέσω ενός κοινού αλφαβήτου

Εσρά Καρατάς Αλπάι

Η 12η Σύνοδος Κορυφής του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS) που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα επικεντρώθηκε στην «Περιφερειακή Ειρήνη και Ασφάλεια».

Για πολλούς, όμως, το πιο διαχρονικό μήνυμα της συνάντησης των Τούρκων ηγετών μπορεί να μην αφορά καθόλου την ασφάλεια.

Μπορεί να αφορά τα γράμματα.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έδωσε στους ομολόγους του δύο βιβλία, ένα για τα έργα του Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ, του διάσημου Κιργίζιου συγγραφέα και ένα άλλο εμπνευσμένο από τα Ογουζναμέ, τους θρύλους για τη γενεαλογία των τουρκικών λαών, και τα δύο τυπωμένα στο πρόσφατα προταθέν Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο των 34 γραμμάτων.

Ήταν μια χειρονομία με βαθιές πολιτικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές προεκτάσεις.

Η αναζήτηση ενός κοινού αλφαβήτου μεταξύ των τουρκικών λαών δεν είναι κάτι καινούργιο.

Στην πραγματικότητα, ξεκινά σχεδόν έναν αιώνα πριν, στο Πρώτο Τουρκολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Μπακού το 1926, όπου μελετητές και πολιτικοί πρότειναν για πρώτη φορά την ιδέα ενός αλφαβήτου με βάση το λατινικό.

Το εγχείρημα ναυάγησε υπό το σοβιετικό καθεστώς, όταν οι τουρκικές δημοκρατίες αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν το κυριλλικό αλφάβητο.

Όμως, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η ιδέα αυτή ξαναζωντάνεψε.

Τώρα, υπό τη θεσμική ομπρέλα του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών, η πρωτοβουλία έχει αποκτήσει νέα δυναμική.

Τον Σεπτέμβριο του 2024, η Επιτροπή για το Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο συνεδρίασε στο Αζερμπαϊτζάν και συμφώνησε σε ένα τυποποιημένο σύστημα 34 γραμμάτων, σχεδιασμένο να σέβεται τη φωνητική ποικιλομορφία των τουρκικών γλωσσών, διευκολύνοντας παράλληλα τον γραμματισμό πέρα από τα σύνορα.

Η επίκουρη καθηγήτρια Μπασάκ Κουζακτσί, μελετήτρια τουρκικού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά στην Ιστάνμπουλ, εξηγεί τη σημασία αυτής της μακρόχρονης προσπάθειας.

«Το ζήτημα ενός κοινού αλφαβήτου είναι ένα ιδανικό που οραματιζόμαστε για γενιές», είπε στο TRT World.

«Η επίτευξη ενότητας όσον αφορά την αλφάβητο δεν είναι τεχνικό ζήτημα, αλλά μια πολιτισμική προσέγγιση. Αν ένας Τούρκος φοιτητής μπορεί να διαβάσει εύκολα ένα κείμενο στα καζακικά, τα κιργιζικά ή τα ουζμπεκικά τουρκικά, οι νοητικοί τοίχοι που μας χωρίζουν θα αρχίσουν να καταρρέουν».

Η Κουζακτσί, ωστόσο, προσθέτει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις.

«Το έργο απαιτεί προσεκτικό επιστημονικό σχεδιασμό και ισχυρό συντονισμό μεταξύ των κρατών. Οι φωνητικές διαφορές μεταξύ των τουρκικών γλωσσών πρέπει να αντιμετωπιστούν… το σύστημα των 34 γραμμάτων πρέπει να διατηρήσει την ευελιξία ώστε να διαφυλάξει τα μοναδικά ηχητικά συστήματα κάθε γλώσσας».

«Η επιτυχία του κοινού αλφαβήτου θα εξαρτηθεί από το να προσεγγιστεί η διαδικασία όχι ως «επιβολή», αλλά ως εγχείρημα «εναρμόνισης». Το οραματιζόμαστε ως μια πολιτιστική γέφυρα: μια γέφυρα που σέβεται την ταυτότητα κάθε χώρας, διευκολύνει την επικοινωνία και επιτρέπει στις διάφορες διαλέκτους να αντλούν τροφή από μια κοινή ρίζα».

Το αλφάβητο συναντά την τεχνολογία

Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι το κοινό αλφάβητο δεν αφορά απλώς την πολιτιστική διατήρηση, αλλά και την ψηφιακή του συνάφεια.

Η τυποποίηση, όπως λένε, θα καταστήσει τις τουρκικές γλώσσες πιο διαλειτουργικές σε βάσεις δεδομένων, λογισμικό και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.

«Ένα κοινό αλφάβητο θα φέρει τις τουρκικές γλώσσες πιο κοντά στην ψηφιακή σφαίρα, από τις βάσεις δεδομένων έως τα μοντέλα εκπαίδευσης της τεχνητής νοημοσύνης», προσθέτει η Κουζακτσί.

«Δημιουργεί ένα ευρύ πεδίο συμβατότητας. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η γλώσσα δεν είναι απλώς πολιτισμός, είναι υποδομή».

Αυτή η τεχνολογική πτυχή εξηγεί γιατί η πρωτοβουλία έχει μεγάλη απήχηση σε μια εποχή όπου οι παγκόσμιες δυνάμεις επενδύουν σε μεγάλο βαθμό σε γλωσσικές τεχνολογίες που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη.

Για τα τουρκικά κράτη, η ενοποίηση των γραφών είναι ένας τρόπος να διασφαλίσουν ότι οι φωνές τους δεν θα χαθούν στην ψηφιακή εποχή.

Ο καθηγητής Γιασάρ Σαρί, μελετητής διεθνών σχέσεων και ειδικός σε θέματα Ευρασίας στο Πανεπιστήμιο Ιμπν Χαλντούν, υπογραμμίζει το βάθος των ριζών του εγχειρήματος.

«Το ζήτημα του αλφαβήτου είναι μια από τις παλαιότερες και πιο επαναλαμβανόμενες συζητήσεις στον τουρκικό κόσμο», δηλώνει στο TRT World.

«Ήδη από τη δεκαετία του 1990, οι μελετητές είχαν καταλήξει σε συναίνεση για το σύστημα των 34 γραμμάτων. Η πολιτική του σημασία αναδείχθηκε μόλις πρόσφατα, όταν η Διεθνής Τουρκική Ακαδημία ανακοίνωσε ότι έχει επιτευχθεί συμφωνία», ανέφερε.

Υπογραμμίζει επίσης τη συμβολική σημασία της χειρονομίας του Προέδρου Ερντογάν στην πόλη Γκαμπάλα, στο βόρειο Αζερμπαϊτζάν, όπου πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος Κορυφής του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών.

«Εκδίδοντας ένα βιβλίο για τον Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ, ο οποίος έδωσε φωνή στα κοινά συναισθήματα των τουρκικών λαών, και τα Ογουζναμέ, που αποτελούν τη γενεαλογική ραχοκοκαλιά της τουρκικής ταυτότητας, η Τουρκία κατέστησε αυτά τα έργα αναγνώσιμα πέρα από τα σύνορα», προσθέτει.

«Ανοίγει τον δρόμο για την προσέγγιση όχι ενός μόνο έθνους, αλλά μιας συλλογικότητας. Μακροπρόθεσμα, αυτό θα επιτρέψει στις τουρκικές κοινωνίες να αναπτύξουν ένα κοινό πνευματικό πλαίσιο», καταλήγει.

Στη συνεδρίαση του Τουρκικού Συμβουλίου στην Αντάλια το 1993, αποφασίστηκε να προστεθούν γράμματα όπως τα ‘Q, X, W, Ñ, Ä’ στο τουρκικό αλφάβητο ως κοινό πρότυπο.

Τα τελευταία χρόνια, αυτή η διαδικασία έχει λάβει θεσμική μορφή στο πλαίσιο του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών.

Η Επιτροπή για το Κοινό Τουρκικό Αλφάβητο συνεδρίασε στο Αζερμπαϊτζάν από τις 9 έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2024 και κατέληξε σε συναίνεση για ένα σύστημα 34 γραμμάτων.

Αυτό το αλφάβητο λαμβάνει υπόψη τόσο τις φωνητικές διαφορές μεταξύ των διαλέκτων όσο και επιδιώκει την αρμονία με βάση τη συλλαβική δομή.

Έτσι, ο στόχος του κοινού αλφαβήτου που διατυπώθηκε στην τελευταία σύνοδο κορυφής βασίζεται σε σχεδόν έναν αιώνα ιστορικού υποβάθρου και σε μια βαθιά πολιτιστική κληρονομιά.

Πολιτιστική αρμονία

Ο καθηγητής Σαρί αναφέρει ότι η συνάντηση στην Γκαμπάλα σηματοδότησε ένα από τα πιο συγκεκριμένα βήματα που έχουν γίνει από τότε που ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών υιοθέτησε επίσημα το σημερινό του όνομα το 2021.

«Παρά τα διαφορετικά συστήματα διακυβέρνησης και τις πολιτικές προοπτικές, τα κράτη μέλη βρίσκουν κοινό έδαφος. Η πιο θεμελιώδης κοινή αξία είναι η ταυτότητα και το πιο ουσιαστικό στοιχείο της ταυτότητας είναι η γλώσσα», εξηγεί.

Η προώθηση του κοινού αλφαβήτου περιλαμβάνει επίσης τις προσπάθειες για τη διεθνή αναγνώριση της 15ης Δεκεμβρίου ως «Παγκόσμιας Ημέρας Γλώσσας της Τουρκικής Οικογένειας».

Μια τέτοια κίνηση όχι μόνο θα θεσμοθετούσε τη γλωσσική ενότητα στον τουρκικό κόσμο, αλλά και θα την αναβάθμιζε στην παγκόσμια σκηνή.

Υπό αυτό το πρίσμα, η Γκαμπάλα μπορεί να μείνει στη μνήμη όχι μόνο για τις διακηρύξεις της για την ειρήνη και την ασφάλεια, αλλά και για το ότι έθεσε τα θεμέλια μιας νέας πολιτισμικής και ψηφιακής αρχιτεκτονικής.

«Όταν μια ιδέα γίνεται πράξη, δημιουργεί έναν κοινό νοητικό χάρτη. Αυτή είναι η πραγματική σημασία του κοινού αλφαβήτου, όχι απλώς η διατήρηση του παρελθόντος, αλλά η διαμόρφωση του μέλλοντος από κοινού», δηλώνει η Κουζακτσί.

Τελικά, το κοινό αλφάβητο αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από μια γλωσσική μεταρρύθμιση· είναι μια γέφυρα προς ένα μέλλον βαθύτερης ενότητας και κοινής προόδου.

Μετατρέποντας ένα όνειρο ενός αιώνα σε πολιτική, τα τουρκικά κράτη σηματοδοτούν ότι είναι έτοιμα να γράψουν μαζί το επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας τους, ένα κεφάλαιο στο οποίο ο πολιτισμός, η τεχνολογία και η ταυτότητα συγκλίνουν.

«Μακροπρόθεσμα, πιστεύω ότι η υιοθέτηση ενός κοινού αλφαβήτου θα επιτρέψει στις τουρκικές κοινότητες να σκέφτονται από κοινού, να αναπτύξουν ένα κοινό πνευματικό πλαίσιο και να καλλιεργήσουν μια κοινή συνείδηση», προσθέτει ο καθηγητής Σαρί.

* Η Εσρά Καρατάς Αλπάι είναι τακτική αρθρογράφος στο TRT World