Η Τουρκία και η ευρύτερη Εγγύς Ανατολή δεν είναι μόνο η κοιτίδα του πολιτισμού, αλλά και η γενέτειρα της ίδιας της παγκόσμιας τάξης, δήλωσε διαπρεπής μελετητής διεθνών σχέσεων, αναφερόμενος στην πρώτη τεκμηριωμένη ειρηνευτική συνθήκη στον κόσμο, η οποία υπογράφηκε τον 13ο αιώνα π.Χ.
Ο Αμιτάβ Αχάρια, διακεκριμένος καθηγητής και κάτοχος της Έδρας UNESCO για τις Διεθνικές Προκλήσεις και τη Διακυβέρνηση στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, παραχώρησε αποκλειστική συνέντευξη στο TRT World στο περιθώριο του 9ου TRT World Forum που πραγματοποιήθηκε στην Ιστάνμπουλ.
Αναφερόμενος στο θέμα του Φόρουμ, «Παγκόσμια Επαναφορά: Από την Παλαιά Τάξη στις Νέες Πραγματικότητες», ο Αχάρια είπε ότι η εν λόγω περιοχή χάρισε στον κόσμο τις πρώτες αρχές της διπλωματίας, της συνεργασίας και της ειρήνης, τις ίδιες τις βάσεις της σημερινής παγκόσμιας διακυβέρνησης.
«Η παγκόσμια τάξη – οι ιδέες, οι θεσμοί και οι διαδικασίες που κάνουν τον κόσμο πιο σταθερό – δεν εφευρέθηκαν σε ένα μόνο μέρος ή από έναν πολιτισμό και σίγουρα όχι από τη Δύση», δήλωσε ο Αχάρια.
«Αυτό το μέρος του κόσμου, όπου σήμερα βρίσκεται η Τουρκία, υπήρξε βασική κοιτίδα τόσο του πολιτισμού όσο και της παγκόσμιας τάξης», πρόσθεσε.
Ο Αχάρια εντοπίζει τις ρίζες της παγκόσμιας διπλωματίας πριν από χιλιάδες χρόνια, στην Ανατολία, στους Χετταίους, τους Μιτάννι και την Αίγυπτο. «Η πρώτη καταγεγραμμένη συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε εδώ, μεταξύ των Αιγυπτίων και των Χετταίων το 1269 π.Χ. σε ένα μέρος που ονομάζεται Καντές», σημείωσε.
«Το πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιστάνμπουλ. Περιλάμβανε ρήτρες για τη μη επιθετικότητα, την αμοιβαία άμυνα και την ειρηνική συνύπαρξη, τις ίδιες αρχές που υιοθέτησε αργότερα ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών».
Υπογράμμισε ότι ακόμη και η ιδέα της συνεργασίας μεταξύ μεγάλων δυνάμεων προηγείται των σύγχρονων διεθνών θεσμών.
«Οι πέντε μεγάλες δυνάμεις της αρχαίας Εγγύς Ανατολής, η Αίγυπτος, οι Χάττι, οι Μιτάννι, η Ασσυρία και η Βαβυλώνα, κατάφεραν να διατηρήσουν ειρηνικές σχέσεις για περίπου δύο αιώνες. Υπό αυτή την έννοια, αυτή η περιοχή έθεσε τις βάσεις της συλλογικής ασφάλειας και της διπλωματίας πολύ πριν από την Ευρώπη».
Μια πολιτισμική συνέχεια
Για τον Αχάρια, ο σύγχρονος διπλωματικός ακτιβισμός της Τουρκίας — η μεσολάβηση της μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, το άνοιγμα της στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία, αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη συνέχεια με αυτήν την πολιτισμική κληρονομιά.
«Όταν η Τουρκία δηλώνει ότι έχει ιστορικούς δεσμούς με την Αφρική, τη Δυτική Ασία, τον ισλαμικό κόσμο και την Ευρώπη, αυτό είναι σωστή πολιτισμική πολιτική», δήλωσε.
«Δίνει νομιμότητα και αξιοπιστία στον ρόλο της ως γεφυροποιός. Όπως συνεχίζει να δείχνει η Τουρκία, ο πολιτισμός πρέπει να χρησιμεύει για να ενώνει, όχι να διχάζει. Το κλειδί είναι να διασφαλιστεί ότι αυτή η κληρονομιά συνεχίζει να εμπνέει ενότητα και συνεργασία».
Ωστόσο, προειδοποίησε για την πολιτικοποίηση των πολιτιστικών αφηγήσεων, όπως παρατηρείται σε πολλά μέρη του κόσμου.
«Όταν η πολιτισμική κληρονομιά επικαλείται για να προωθήσει την ιδεολογία της κυβέρνησης ή για να αποκλείσει τους άλλους, τότε γίνεται προβληματική. Όταν όμως χρησιμοποιείται για την προώθηση της ειρήνης και της συνεργασίας, είναι ισχυρή και εποικοδομητική», ανέφερε.
Ο Αχάρια υπογράμμισε επίσης ότι το ιδρυτικό όραμα της Τουρκίας ως πολυπολιτισμικής δημοκρατίας,αόχι ως εθνοκεντρικού κράτους, παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά της. «Εάν αυτή η συμπεριληπτική οπτική μπορέσει να διατηρηθεί και να επεκταθεί, η Τουρκία μπορεί πραγματικά να βρεθεί στην πρώτη γραμμή του “πολυσύνθετου κόσμου”».
Από τον πολυπολικό στον πολυσύνθετο κόσμο
Στο φετινό TRT World Forum, η ιδέα του Αχάρια για έναν «πολυσύνθετο κόσμο» (multiplex world) προσέλκυσε ιδιαίτερη προσοχή. Βασιζόμενος στο τελευταίο του βιβλίο, The Once and Future World Order: Why Global Civilisation Will Survive the Decline of the West (Η Τάξη του Κόσμου, Κάποτε και στο Μέλλον: Γιατί ο Παγκόσμιος Πολιτισμός θα Επιβιώσει από την Παρακμή της Δύσης), υποστήριξε ότι οι παραδοσιακές έννοιες της πολυπολικότητας είναι υπερβολικά στενές και ευρωκεντρικές.
«Τον 19ο αιώνα, πολυπολικότητα σήμαινε την ύπαρξη αρκετών μεγάλων δυνάμεων όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία που καθόριζαν τη μοίρα των άλλων. Η εξουσία καθοριζόταν με στρατιωτικούς και οικονομικούς όρους», ανέφερε.
«Αλλά σήμερα, αυτό είναι ξεπερασμένο. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία, οι ιδέες, οι εταιρείες και οι μη κρατικοί φορείς διαμορφώνουν επίσης τα αποτελέσματα», πρόσθεσε.
Για τον Αχάρια, η πολυπολικότητα είναι «υπερβολικά επικεντρωμένη στη δύναμη», ενώ η πολυπλοκότητα αντανακλά τη σύνθετη πραγματικότητα του 21ου αιώνα, όπου η επιρροή προέρχεται από την ήπια ισχύ, την καινοτομία και τα δίκτυα, όχι μόνο από στρατούς και το ΑΕΠ.
«Χώρες και περιοχές όπως η Ταϊβάν, οι οποίες δεν είναι στρατιωτικές δυνάμεις αλλά ηγούνται, για παράδειγμα, στους ημιαγωγούς, έχουν τεράστια σημασία. Όπως και οι ψηφιακές πλατφόρμες, οι ΜΚΟ και τα διεθνικά κινήματα. Ο κόσμος σήμερα είναι πολύ πιο συνδεδεμένος και ποικιλόμορφος από την παλαιά ευρωπαϊκή ισορροπία δυνάμεων».
Όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είπε κηρύσσοντας τις εργασίες του φόρουμ ότι «ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τους πέντε», επαναλαμβάνοντας τη μακροχρόνια αμφισβήτηση της Τουρκίας στην κυριαρχία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο Αχάρια το θεώρησε ως απήχηση της δικής του επιχειρηματολογίας.
«Εάν ο πρόεδρος λέει ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τους πέντε, αυτό δεν είναι πολυπολικότητα — είναι πολυσύνθετος κόσμος», πρόσθεσε.
«Εξ ορισμού, σημαίνει περισσότερες από πέντε δυνάμεις. Περιλαμβάνει χώρο για την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Ινδονησία, τη Βραζιλία, την Ινδία και άλλες. Περιλαμβάνει επίσης εταιρείες, μη κρατικούς φορείς και πολιτισμικές δυνάμεις. Σε μια πρόταση, ο Πρόεδρος Ερντογάν συνόψισε αυτό που προσπαθούσα να πω ως ακαδημαϊκός».
G2 ή «κόσμος μείον ένα»;
Σχολιάζοντας τις πρόσφατες παγκόσμιες μετατοπίσεις, ο Αχάρια προειδοποίησε επίσης για την ιδέα ενός νέου «G2» ΗΠΑ-Κίνας, ειδικά μετά την πρόσφατη συνάντηση μεταξύ του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ και του Κινέζου ομολόγου του Σι Τζινπίνγκ στη Μπουσάν της Νότιας Κορέας. Ο Τραμπ χαρακτήρισε τη σύνοδο κορυφής ως «G2», ένας όρος που παραπέμπει στην ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας ως συνηγέτες στις παγκόσμιες υποθέσεις.
«Είναι μια πιασάρικη έννοια», σύμφωνα με τον Αχάρια.
«Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ και η Κίνα προσπαθήσουν να διαχειριστούν την αντιπαλότητα τους, ο υπόλοιπος κόσμος, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Ευρώπη, δεν θα δεχθεί ένα δυοπώλιο. Ο κόσμος θα παραμείνει πάντα πολύπλοκος».
Περιέγραψε την περίοδο που διανύουμε ως μια εποχή «ασύμμετρης κατανομής ισχύος», με τις ΗΠΑ να ηγούνται στρατιωτικά, την Κίνα οικονομικά και άλλους παράγοντες, από την Ινδία έως την ΕΕ, να διαμορφώνουν ένα αποκεντρωμένο παγκόσμιο τοπίο.
«Η λεγόμενη “παγκόσμια επαναφορά” δεν θα αφορά δύο υπερδυνάμεις, αλλά πολλούς παράγοντες, κράτη, κοινωνίες και τεχνολογίες, που αλληλεπιδρούν με νέους και απρόβλεπτους τρόπους».
Ο Αχάρια προειδοποίησε επίσης για τις συνέπειες της απομάκρυνσης των ΗΠΑ από τους πολυμερείς θεσμούς.
«Πριν από λιγότερο από είκοσι χρόνια, μιλούσαμε για μια μονοπολική στιγμή. Τώρα, εισερχόμαστε σε αυτό που αποκαλώ «κόσμος μείον ένα», όπου οι ΗΠΑ όχι μόνο απομακρύνονται, αλλά υπονομεύουν ενεργά την πολυμέρεια», είπε αναφερόμενος στην αποχώρηση της Ουάσιγκτον από οργανισμούς όπως ο ΠΟΥ και η UNESCO.
«Η απουσία των ΗΠΑ αφήνει ένα κενό που καλύπτουν άλλοι, η Κίνα, η Ινδία, η Τουρκία και ο Παγκόσμιος Νότος».
Καθώς ο κόσμος παλεύει με τις νέες μετατοπίσεις ισχύος, το μήνυμα του Καθηγητή Αχάρια, ριζωμένο τόσο στην ιστορία όσο και στη σκέψη για το μέλλον, είναι σαφές: ο πολιτισμός και η παγκόσμια τάξη δεν είναι δώρα μιας μόνο δύναμης. Είναι κοινά, εξελισσόμενα επιτεύγματα.
«Η Τουρκία και αυτή η περιοχή υπήρξαν η γενέτειρα της παγκόσμιας τάξης κάποτε», είπε.
«Εάν μπορέσουν να αναβιώσουν αυτό το συμπεριληπτικό, συνεργατικό πνεύμα, μπορούν να τη διαμορφώσουν ξανά».
